Termin „ekologia miejska” brzmieć może jak oksymoron, ale nic bardziej błędnego. Klasyczna naukowa ekologia to nauka badająca oddziaływania między żywymi i nieożywionymi elementami środowiska naturalnego, chociaż potocznie „ekologią” nazywamy po prostu ochronę środowiska czy „przyjazne dla środowiska zachowania”, i z tym ostatnim terminem może być większy problem. Trudno jest określić jednoznacznie co to znaczy działanie lub przedmiot „przyjazny dla środowiska”, gdyż każda działalność ludzka (a także zwierzęca) i produkcja każdego dobra, odbywa się kosztem zasobów naturalnych, ożywionych i nieożywionych. Mało które działanie ma pozytywny wpływ na ekosystem (zespół zależnych od siebie organizmów i środowiska ich bytowania), no chyba że mówimy o zwieńczonej sukcesem biernej lub czynnej ochronie przyrody. Jednak w naszym codziennym życiu praktycznie nigdy nie podejmujemy takich działań, tym bardziej w mieście, chociaż są wyjątki.
Czym więc jest ekologia miejska?
Definicji jest wiele, ale chyba najbliższa nam mówi, posługując się również uproszczeniami: Ekologia miejska bada relacje żywych organizmów ze sobą i ich otoczeniem w kontekście środowiska miejskiego, czyli zdominowanego przez budynki mieszkalne i gospodarcze, o dużej gęstości, powierzchnie utwardzone i inne czynniki związane z miastem, które tworzą krajobraz niepodobny do naturalnego. Celem ekologii miejskiej jest osiągnięcie równowagi pomiędzy kulturą ludzką, a środowiskiem naturalnym.
Ekologia miejska – zakres tematów
Tematów do podjęcia w mieście jest bardzo duże, niektóre z nich to:
- środowisko miejskie jako biosfera antropogeniczna,
- bioróżnorodność w mieście,
- rewitalizacja, renaturalizacja, rekultywacja, oczyszczanie,
- zmiany ukształtowania i użytkowania gruntu i wód,
- rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych (flora i fauna),
- modyfikacje klimatu: wyspy ciepła, efekt oazy,
- zanieczyszczenie powietrza (smog),
- gospodarka odpadami,
- zerowaste – dobre praktyki w mieście,
- gospodarka zrównoważona: energia, woda, surowce/źródła odnawialne i nieodnawialne,
- gospodarowanie wodą w mieście (zbiorniki retencyjne, wykorzystanie deszczówki, renaturalizacja rzek, bulwary, itd),
- kształtowanie przestrzeni miejskiej w kontekście ekstremalnych zjawisk pogodowych,
- komunikacja, ścieżki rowerowe, transport publiczny,
- zielone wyspy miejskie,
- korytarze ekologiczne,
- powierzchnie chłonne, biologicznie czynne (zielone dachy, parkingi i ciągi komunikacyjne chłonne),
- planistyka w mieście,
- rozwiązania w domu,
- rozwiązania w przydomowym ogródku,
- usługi ekosystemowe,
- zieleń w mieście (pielęgnacja, nasadzenia, standardy pielęgnacji i ochrony drzew przy inwestycjach, inwentaryzacja drzew, kwietne łąki, tereny bylinowe, kąpiele leśne, etc),
- budownictwo naturalne,
- ogrody społeczne,
- proklimatyczne technologie (beton konopny, itd),
- narady klimatyczne w szkołach (np. na podstawie materiałów Global Assembly) – mini panele obywatelskie, uzgodnione w deliberacji działania proklimatyczne wdrożone w szkołach.
Jak wdrażać miejską ekologię?
Ekologia miejska jest również skrótem myślowym, gdyż pod tym pojęciem możemy zawrzeć wiele czynności zmierzających do „proekologicznego” życia ludzi w mieście.
Mogą to być:
- aktywności skierowane do władz,
- działania mieszkańców na swoich posiadłościach (mieszkanie w bloku, dom, ogródek, garaż, firma, itp.),
- działania władz i mieszkańców skierowane do otoczenia i przestrzeni wspólnej,
- samokształcenie i edukacja władz i społeczności,
- działania partycypacyjne zmierzające do zmiany i poprawy istniejącej sytuacji.
Miejska ekologia made in Białystok
Białystok w tej materii też ma się czym pochwalić, chociażby łąki kwietne i pozostawione same sobie, nie koszone pasy dzikiej zieleni, czy udana renaturalizacja odcinka rzeki Białej między ul. Miłosza a Ciołkowskiego, są dobrymi przykładami „że można”. Niemniej jednak jeszcze wiele pozostaje do zrobienia. Postrzeganie zieleni i „ekologii” w mieście jest nadal obarczone wieloma stereotypami i spotyka się z niezrozumieniem, na zasadzie „miejsce drzew jest w lesie” lub dobrych rad w stylu „chcesz mieć zielono – wyprowadź się na wieś”.
Przełamywaniem utartego toku myślenia i propozycją konkretnych rozwiązań jak kształtować miasto bardziej przyjazne ludziom i przyrodzie, zajmować się będzie Europejska Akademia Ekologii Miejskiej (EURECA – European Urban Ecology Akademy), przygotowywana przez Fundację SocLab w ramach projektu Erasmus+ z partnerami z Włoch, Hiszpanii, Portugalii i Czech.
Autor tekstu i zdjęć: Piotr Znaniecki
