Demokracja przedstawicielska potrzebuje wsparcia w procesach podejmowania decyzji. Coraz ważniejsza jest legitymizacja podejmowanych decyzji, bo mobilizacja wyborcza czyli wysoka frekwencja w wyborach jest wyjątkiem niż regułą. Według danych OECD z 2023 roku w krajach, które należą do tej organizacji, w ciągu ostatnich czterdziestu lat opisano ponad siedemset przykładów użycia przez władze publiczne technik deliberatywnych. Jak widać poszukiwania nowych sposób na demokrację trwa.
Czym jest narada obywatelska?
Narada obywatelska to innowacyjna metoda demokratyczna, która angażuje obywateli i obywatelki w procesy decyzyjne na różnych szczeblach. W ramach współpracy z Fundacją Stocznia nasza organizacja miała możliwość prowadzenia dwóch lokalnych narad obywatelskich, na temat edukacji oraz ubóstwa energetycznego. Nasze lokalne doświadczenia pokazują, że jest to ciekawa metoda do wykorzystania w naszych społecznościach lokalnych.
Fundacja Stocznia wydała przewodnik „Ogólnopolska narada obywatelska”, w którym dzieli się swoim doświadczeniem organizacji pierwszej ogólnopolskiej narady obywatelskiej dotyczącej kosztów energii. Prezentuje w nim model takiego wydarzenia i szczegóły jego zorganizowania. Sednem przedstawionego modelu jest:
- Połączenie rozproszonych narad lokalnych i panelu obywatelskiego na poziomie krajowym. Może on zakończyć się referendum (tak było np. podczas paneli w Irlandii).
- Losowość uczestników narady ogólnopolskiej i uzyskanie reprezentatywności.
- Dobry jakościowo materiał edukacyjny prezentujący temat narady z różnych perspektyw.
- Wysoka jakość moderacji procesu.
Jak piszą autorzy:
Model przedstawia uproszczony przebieg ogólnokrajowego procesu partycypacyjnego, w którym obywatele i obywatelki są włączani przez władze krajowe do podjęcia decyzji w kluczowej i złożonej sprawie. Może zostać wykorzystany do pogłębionej i ogólnokrajowej dyskusji na ważny społecznie i/lub politycznie temat, którego finałem jest wdrożenie przez decydentów pakietu rozwiązań odpowiadających na postawione obywatelom i obywatelkom pytanie. Chcielibyśmy, aby zaprezentowany tu model znalazł zastosowanie w Polsce, ale być może służył także innym krajom o podobnej do Polski charakterystyce i sytuacji społeczno-politycznej. Wierzymy, że może posłużyć szukaniu rozwiązań na istotne tematy związane m.in z ochroną klimatu, służbą zdrowia, polityką migracyjną czy granicą wieku emerytalnego.
Panel obywatelski na poziomie ogólnopolskim
Warto więc zastanowić się na ile narzędzie narady obywatelskiej może być również używane na poziomie ogólnopolskim. Zwłaszcza używane w pewnej sekwencji: najpierw rady lokalne, później narada ogólnopolska, a potem na przykład referendum. W taki sposób narada może również stać się ważnym narzędziem szukania porozumienia i zmniejszania polaryzacji politycznej towarzyszących referendum. Samo referendum w Polsce nie jest popularne i do tego traktowane jest dość często w bardzo instrumentalny i polityczny sposób przez decydentów. Być może włączenie lokalnych i ogólnopolskiej narady ma szanse zbudować zaufanie wobec tego konstytucyjnego narzędzia partycypacji. Oczywiście warunkiem skuteczności są: wysoka jakość procesu i skuteczna komunikacja o wydarzeniu i jego rezultatach,
Zalety narady obywatelskiej
- Inkluzywność i reprezentatywność: Narady obywatelskie umożliwiają szerokie włączenie różnych grup społecznych, zapewniając, że głosy wszystkich obywateli, niezależnie od wieku, płci czy pochodzenia, są słyszalne. Jest to szczególnie ważne w kontekście lokalnym, gdzie różnorodność opinii może prowadzić do bardziej zrównoważonych i akceptowanych decyzji.
- Depolaryzacja społeczna: Procesy deliberacyjne, takie jak narady obywatelskie, mają potencjał łagodzenia napięć społecznych i politycznych. Uczestnicy skupiają się na merytorycznej dyskusji, co sprzyja wzajemnemu zrozumieniu i redukcji uprzedzeń. Bardzo ważna jest jakość moderacji całego procesu.
- Edukacja i zaangażowanie obywatelskie: Narady obywatelskie pełnią również funkcję edukacyjną, zwiększając świadomość uczestników na temat omawianych kwestii. Dzięki temu obywatele są bardziej zaangażowani i świadomi swoich praw i obowiązków. Transmisja z części edukacyjnej poszerza również stopień oddziaływania i poszerza wiedzę pozostałych członków społeczeństwa.
Jakie są największe wyzwania we wdrażaniu narady obywatelskiej?
- Złożoność procesu zorganizowania narady: procesy te wymagają skoordynowania wielu różnych elementów, takich jak rekrutacja uczestników, organizacja spotkań i moderacja dyskusji. Każdy etap wymaga starannego planowania i zasobów. Potrzebne są również zasoby ludzkie i finansowe.
- Wsparcie polityczne: kluczowym wyzwaniem jest zdobycie wsparcia politycznego. Rekomendacje wypracowane w naradzie powinny mieć swojego „współgospodarza” czyli instytucję publiczną, rząd, ministerstwo, które są współodpowiedzialne za proces i przede wszystkim realizację werdyktu panelu.
Podsumowanie
Metoda narady obywatelskiej to narzędzie demokratyczne o bardzo dużym potencjale, które wspiera inkluzywność, edukację i depolaryzację społeczną. Wdrażanie tej metody wiąże się z wyzwaniami, ale jej potencjalne korzyści dla partycypacji obywatelskiej i demokracji są ogromne. Przy odpowiednim wsparciu politycznym i organizacyjnym, narady obywatelskie mogą stać się stałym elementem procesu decyzyjnego w Polsce.
Ogromną zaletą omawianego przewodnika jest jego przystępność, praktyczność i kompleksowość. Autorzy i autorki nie tylko zebrali cały przekrój literatury na ten temat z całego świata, ale przede wszystkim oparli się o własne doświadczenie organizacji panelu. Dzięki temu model i rekomendacji są dostosowane do specyfiki naszego kraju. Z pewnością każdy, kto zechce podjąć się organizacji narady powinien zacząć od lektury tego przewodnika.
Przewodnik jest udostępniony na stronie Fundacji Stocznia: https://stocznia.org.pl/publikacje/ogolnopolska-narada-obywatelska-przewodnik-po-modelu-dla-organizatorow-i-organizatorek/
Autorka: Katarzyna Sztop-Rutkowska
Artykuł powstał w ramach projektu „Wydział Partycypacji”.
Program dofinansowany ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
