Jakiej polityki kulturalnej potrzebuje Białystok?

W ostatnich kilku latach najważniejszym drogowskazem dla białostockiej kultury był „Program Polityki Kulturalnej Miasta Białystok na lata 2018-2002 plus”. Jakie przyniósł efekty? Czy powinien być kontynuowany? A może potrzebne są nowe pomysły i nowe drogowskazy?

Fundacja SocLab od długiego czasu związana jest z myśleniem strategicznym o kulturze w Białymstoku. Blisko 10 lat temu, w 2014 roku zespół badawczy Fundacji przygotował na zlecenie Urzędu Miasta w Białymstoku raport „Spacer po utartych ścieżkach. O spotkaniach białostoczan z kulturą”. Zwracaliśmy tam uwagę między innymi na poważny niedobór oferty kulturalnej poza centrum Białegostoku, problemy ze zdefiniowaniem białostockiej wielokulturowości, czy mało skuteczne sposoby promocji wydarzeń. Te i inne wątki poruszane w naszej publikacji stały się w następnych latach tematami publicznych debat z przedstawicielami lokalnej kultury. Miały one przygotować pole pod stworzenie dokumentu strategicznego, który pozwoliłby białostockiej kulturze na stabilny rozwój.

W 2017 roku miasto przystąpiło do tworzenia Programu Polityki Kulturalnej. Zadanie to zlecono zespołowi DNA Miasta, na czele z Arturem Celińskim, działającym w partnerstwie z Fundacją SocLab. Naszym zadaniem było opracowanie diagnozy stanu polityki kulturalnej w mieście („DNA Miasta Białystok. Diagnoza stanu miejskiej polityki kulturalnej 2017”), a następnie prowadzenie warsztatów i spotkań z przedstawicielami pola kultury, którzy zdecydowali się współtworzyć założenia Programu. Włączanie różnych podmiotów do tego procesu, inicjowanie dialogu, demokratyzacja lokalnej kultury, to idee, które rządziły ówczesnymi nastrojami. Miłym zwieńczeniem tego procesu było uchwalenie Programu przez Radę Miejską jednogłośnie, ponad podziałami partyjnymi. Miało to miejsce w 2018 roku.
Kolejne lata to wdrażanie poszczególnych elementów Programu Polityki Kulturalnej. Przedstawiciele Fundacji towarzyszyli tym procesom jako uczestnicy regularnych, cyklicznych spotkań poświęconych sprawom Programu, bądź ewaluatorzy sprawdzający postępy i efekty działań. Mieliśmy możliwość obserwować z bliska trudności, z jakimi zmaga się Program i cały sektor kultury. Zamykanie instytucji kultury w okresie pandemii, zmniejszone finansowanie ze strony samorządu, inflacja, szybko postępujące zmiany w praktykach kulturalnych okazały się wyzwaniami, których trudno było się spodziewać w czasie, kiedy Program był uchwalany.
W 2023 roku okres realizacji miejskiej polityki kulturalnej oficjalnie się zakończył. Zespół Fundacji SocLab opracował ostateczny raport ewaluacyjny, podsumowujący ostatnie lata w białostockiej kulturze. W maju i czerwcu 2023 r., analizując dokumenty, prowadząc pogłębione wywiady z ekspertami oraz rozprowadzając internetową ankietę wśród białostoczan zebraliśmy możliwie kompletną wiedzę na temat wpływu Programu na miasto i jego mieszkańców.
11 września 2023 r. odbyło się oficjalne spotkanie, na którym zaprezentowano wyniki raportu. W imieniu Fundacji wyniki badania przedstawiał jego główny autor, Maciej Białous. Jednym z najważniejszych wniosków płynących z tego wystąpienia było spostrzeżenie, że choć większość wskaźników założonych w Programie udało się wypełnić, to nie przełożyły się one na to, co najważniejsze – realizację nadrzędnej wizji, która miała uczynić białostocką kulturę WAŻNĄ i ZAUWAŻALNĄ.
Fiaskiem okazał się program wydarzeń kluczowych, który miał wypromować na zewnątrz kilka najciekawszych miejskich wydarzeń. W opinii badanych nie udało się też zapobiec zgubnemu wpływowi podziałów politycznych na lokalną kulturę, ani wypracować silniejszej współpracy między poszczególnymi instytucjami, organizacjami i twórcami. Wypaleni zawodowo animatorzy i artyści widzą przyszłość w ciemnych barwach i tęsknią do decydentów, dla których kultura byłaby wartością samą w sobie. Wydarzeń kulturalnych na osiedlach jest więcej, ale nadal dramatycznie brakuje odpowiedniej infrastruktury.
Wszystkie te niewesołe wnioski płynące z badania i raportu dowodzą, że nawet najlepsze zapisy w dokumentach nie zmienią rzeczywistości, jeśli zewnętrzne warunki okażą się niesprzyjające, a wśród interesariuszy zabranie energii.
Z drugiej strony, dyskusja przeprowadzona w gronie białostockich ludzi kultury, jaka miała miejsce po prezentacji wyników raportu, pokazała, że wciąż istnieje społeczna potrzeba próbowania i dążenia do zmiany na lepsze. Niewykluczone, że w najbliższym czasie Urząd Miasta zorganizuje zespoły robocze, które pochylą się nad poszczególnymi problemami zarysowanymi dzięki naszemu badaniu i postarają się znaleźć odpowiednie rozwiązania. My również zadeklarowaliśmy chęć udziału w takich spotkaniach. Chcielibyśmy, jako Fundacja, nadal wspierać lokalną, białostocką kulturę.

Raport z ewaluacji Programu Polityki Kulturalnej do pobrania

Opracowanie i zdjęcia: Maciej Białous