Wspólne dziedzictwo. Społeczne organizacje żydowskie w Białymstoku

Białystok ma bardzo ciekawą i nieznaną szerzej historię społeczeństwa obywatelskiego. W projekcie „Wspólne dziedzictwo” prezentujemy aktywność żydowskich organizacji społecznych, działających w Białymstoku przed II wojną światową, z zaznaczeniem okresu powojennego. Ta część historii miasta jest dla nas jednym z mniej znanych źródeł lokalnego aktywizmu społecznego. Chcemy przez nasz projekt zwrócić uwagę na to nieodkryte wciąż dziedzictwo.

W związku z 80 rocznicą wybuchu powstania w gettcie białostockim odbędzie się nasza wystawa plenerowa. Już dzisiaj zapraszamy na wernisaż 16 lipca 2023 o godz. 17.00 na Placu Jana Pawła II w Białymstoku, naprzeciwko Fary. Zostanie również wydana i opracowana broszura związana z wystawą.

Społeczność żydowska od czasu przybycia do Białegostoku na zaproszenie Hetmana Branickiego, który stworzył dobre warunki do rozwoju handlu i rzemiosła, dynamicznie się rozwijała, aby osiągnąć apogeum podczas XIX wiecznej rewolucji przemysłowej. W 1895 roku udział Żydów w populacji Białegostoku wyniósł rekordowe 76%. Pomimo zmniejszania się liczebności białostockich Żydów od początku XX wieku, ich udział procentowy w populacji miasta w okresie międzywojennym nadal wynosił niemalże 50%. W 1931 r. z ogólnej liczby mieszkańców Białegostoku wynoszącej 91335 , aż 42,8% stanowili Polacy żydowskiego pochodzenia. Nie jest więc dziwne że tak ogromna rzesza ludzi, organizowała się i tworzyła struktury pomocowe, gdyż problemów społecznych nie brakowało, a wielu białostoczan cierpiała biedę. Jednocześnie żydowscy mieszkańcy Białegostoku byli bardzo aktywni społecznie. Działało tutaj prawie 20 stowarzyszeń sportowych i młodzieżowych, z których najbardziej znane to Żydowskie Stowarzyszenie Gimnastyczno-sportowe „Makabi”, Żydowski Klub Sportowy „Stern” czy zrzeszające każde po ponad pół tysiąca członków „Haszomer Hacair”, „Cukunft” i „Hechaluc Pionier”. Warto wymienić kilka z licznych zrzeszeń gospodarczych, z czołowym „Gemiłus Chesed” skupiającym ponad 16 tysięcy członków, jak również banki spółdzielcze, związek rzemieślników, związek kupców czy związek właścicieli nieruchomości. Ze zrzeszeń ogólnospołecznych warto wspomnieć Towarzystwo Ochrony Zdrowia, organizację dobroczynną „Linas Hacedek” pomagającą potrzebującym białostoczanom bez względu na narodowość czy religię, nie zapominając o Białostockim Towarzystwie Opieki nad Sierotami czy Związku Inwalidów i Sierot Wojennych. Wśród kilkunastu zrzeszeń kulturalno-oświatowych prężnie działały „Kultur-Liga”, „Tarbut” czy Żydowskie Biblioteki Ludowe. Do podtrzymania kultury i sztuki przyczyniało się również wiele żydowskich gazet, teatry, grupy muzyczne i teatralne, na czele z legendarną „Habima”. Do wybuchu drugiej wojny światowej Białystok był prężnym ośrodkiem żydowskiego życia społecznego, kultury i sztuki, a żydowskie organizacje społeczne były doskonałym przykładem ówczesnego społeczeństwa obywatelskiego.
Kres białostockiej diasporze żydowskiej wraz z jej całym dorobkiem położyła II wojna światowa i Holocaust, który w Białymstoku dramatycznie zapisał się w tragicznych losach miasta podczas wybuchu powstania w getcie i jego likwidacji.

Zadanie dofinansowane z budżetu Miasta Białegostoku.