Kategoria Bloga: Partycypacja

Ten artykuł powstał z okazji 10. Forum Praktyków Partycypacji, które odbyło się w dniach 15-16 czerwca br. w Bydgoszczy. Forum to ważne spotkanie dla osób zaangażowanych w rozwój partycypacji obywatelskiej w Polsce. Fundacja SocLab od 10 lat w nim uczestniczy, od wielu lat również jako partner wydarzenia. Jubileuszowe Forum było okazją do rozmowy o partycypacji, poszerzania wiedzy i dzielenia się doświadczeniami. Stało się również okazją do podsumowań.

Jako osoba od lat aktywnie współtworząca Forum, zostałam poproszona przez Fundację Stocznia o kilka słów podsumowania minionych 10 lat w partycypacji, m.in. wskazanie ważnych momentów w partycypacji obywatelskiej w Polsce, kierunków w jakich zmierza partycypacja oraz marzeń, jakie mam w związku z tym zagadnieniem.

Co było najważniejsze w partycypacji?

W mojej opinii następujące kamienie milowe przyczyniły się do rozwoju partycypacji w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat:

• Kanon Konsultacji Społecznych/Publicznych – wprowadzenie 7 zasad konsultacji społecznych, które stanowiły standardy dla procesów konsultacyjnych rządu i samorządu. Zapewniło to wytyczne dla transparentnych i partycypacyjnych procesów decyzyjnych.
• Wprowadzenie i popularność budżetów obywatelskich w gminach – budżety obywatelskie stały się jednym z niewielu narzędzi, które angażują obywateli na szeroką skalę w procesy współdecydowania. Stały się popularne i dają możliwość mieszkańcom aktywnego udziału w decydowaniu o wydatkach publicznych.
• Rozwój szkolnych budżetów partycypacyjnych – Polska osiągnęła jeden z najwyższych wskaźników w Europie pod względem liczby szkół, w których wprowadzono szkolne budżety partycypacyjne. Dzięki temu uczniowie zyskują możliwość wpływu na decyzje dotyczące wykorzystania środków w szkole.
• Wdrożenie nowych form konsultacji społecznych – w Polsce wprowadzono nowe metody konsultacji społecznych, takie jak narady obywatelskie, warsztaty przyszłościowe, spacery badawcze czy panele obywatelskie. Te formy umożliwiają bardziej zaangażowane i interaktywne dialogi z obywatelami.
• Rozwój ciał dialogu społecznego – wprowadzenie ustawowego umocowania dla rad seniorów i rad młodzieżowych, które stanowią platformę do wymiany poglądów i konsultacji między przedstawicielami różnych grup społecznych.
• Udział organizacji pozarządowych i interesariuszy w wydatkowaniu Funduszy Europejskich – organizacje pozarządowe oraz inne interesariusze mają możliwość wpływu na proces programowania i wdrażania Funduszy Europejskich, co zapewnia kontrolę społeczną i większy udział społeczeństwa w decyzjach dotyczących wykorzystania środków unijnych.
• Programy rewitalizacji w samorządach – wprowadzenie programów rewitalizacji tworzy przestrzeń do partycypacji mieszkańców w projektowaniu i realizacji działań mających na celu poprawę lokalnych społeczności.
• Konsultacje społeczne dotyczące planowania przestrzennego – organizacja konsultacji społecznych na etapie wstępnym w procesach konsultacyjnych związanych z planowaniem przestrzennym umożliwia mieszkańcom bezpośredni udział w decyzjach dotyczących zagospodarowania ich gmin.

Dokąd zmierza partycypacja w Polsce?

Innym pytaniem, na jakie starałam się znaleźć odpowiedź było to, jak oceniam obecny stan partycypacji oraz jakie widzę kierunki w jakich zmierza ona w Polsce. Dający się zauważyć kilka lat temu boom działań partycypacyjnych według mnie wyraźnie osłabł. Można obecnie obserwować „wyspowe” wdrażanie nowych działań, które w dużej mierze finansowane są z pozyskanych z zewnątrz środków. Samorządy niechętnie chcą ponosić koszty związane z procesami partycypacyjnymi z powodu m.in. słabej sytuacji finansowej. Budżety obywatelskie nie do końca są narzędziem aktywizacji obywatelskiej mieszkańców. Jednocześnie mam poczucie, że wzrasta świadomość społeczna oraz wiedza obywateli, co sprawia, że działania partycypacyjne chętniej  podejmowane są oddolnie. Nie jest to oczywiście nadal masowe i trudno się spodziewać, by w tej kwestii miały zajść znaczące zmiany.

A jakie mam marzenia związane z partycypacją?

Chciałabym, by władze lokalne z przekonaniem wdrażały mechanizmy partycypacji i zaufały obywatelom, dzieląc się władzą poprzez możliwość współdecydowania. Marzy mi się centrum aktywności lokalnej oraz urzędnik zajmujący się partycypacją w każdej gminie. Życzyłabym sobie szkolnych budżetów partycypacyjnych w każdej szkole. Dobrze byłoby zmienić procedury dotyczące budżetów obywatelskich w taki sposób, by były naprawdę włączającym mechanizmem. Marzy mi się partnerstwo organizacji pozarządowych z samorządem/rządem na rzecz partycypacji.

Podsumowanie

Forum jak zwykle naładowało uczestników pozytywną energią i przekonaniem, że niezależnie od miejsca, w którym jesteśmy, czy roli, jaką pełnimy, możemy budować zaangażowane społeczeństwo świadomych obywateli wpływających na swoje otoczenie. Na tej drodze ważną rolę pełnią małe działania, mikropraktyki, ale istotne jest również synchronizacja działań i współpraca dzięki której efekty będą widoczne i staną się trwałe.

Autorka: Agnieszka Maszkowska

Zdj. Wojtek Radwański

Stawiam tezę, że partycypacja to pojęcie, które zrodziło się z uwagi na zbyt długie trwanie kadencji. Dzisiejsze realia obiegu informacji są nieporównanie inne, niż w czasach, w których ukształtowała się demokracja przedstawicielska. Inaczej mówiąc, gdybyśmy skrócili długość trwania kadencji wyborczej z 5 lat do dajmy na to 2 lub 1 roku, to bylibyśmy w stanie utrzymać odpowiednio wysoki poziom zaangażowania naszych reprezentantów. Przedstawiciele w miejskich radach byliby na tyle zaangażowani w poznawanie naszych opinii, że nie potrzebowalibyśmy takich instrumentów, jak partycypacja.

Wybieram przedstawiciela

Samorządność to decydowanie społeczności o sobie samej. Ponieważ nie mogliśmy dotąd uczestniczyć w obradach wszyscy, zawsze i na każdy temat wymyśliliśmy przedstawicielstwo. Wyłaniamy reprezentów, którzy – jak wskazuje nazwa – reprezentują nasze interesy. Zatrudniamy ludzi, którzy zawodowo podejmują decyzje za nas i rozpoznają sprawy. Uczestnicząc w wyborach i oddając głos; cedujemy naszą odpowiedzialność za losy miejsca, w którym żyjemy. Dzięki temu sami mamy z głowy wiele spraw związanych z troską o dobro wspólne. Zastrzegamy sobie prawo do tego, by raz na parę lat – po upływie tzw. kadencji – ocenić przy urnach dokonania przedstawicieli. W zależności od poziomu naszej satysfakcji dajemy radnemu nasz głos ponownie lub przekierowujemy go na nowego kandydata.

Radny blisko spraw swojej społeczności

W idealnej rzeczywistości reprezentanci przez cały okres sprawowania mandatu są blisko swoich wyborców. Na tyle blisko, aby znać ich zdanie na bieżące tematy, tłumaczyć im ich złożoność i wiedzieć jakie decyzje w konkretnych kwestiach będą zgodne z ich wolą. Transfer woli społeczności na reprezentanta odbywa się na podstawie jego stałej obecności w terenie, gdzie spotyka się on z mieszkańcami, rozmawia z lokalnymi liderami, poznaje opinie swoich wyborców z wolnych mediów.

Czy jest tu miejsce na partycypację?

A jednak się pojawiła. Czy to odpowiedź na niedoskonałość modelu przedstawicielskiego? Być może. Czy to rezultat przyspieszenia obiegu informacji za sprawą prasy, radia, telewizji, a dziś internetu? Prawdopodobnie tak. Wiele wskazuje na to, że te 4 – 6 lat, co które odbywają się z reguły wybory reprezentantów, to już od bardzo dawna za długie odstępy czasu, na utrzymanie wysokiej jakości zaangażowania radnych i posłów w sprawy swojej społeczności (w systemach demokratycznych rzecz jasna).

Wystarczająca jakość transferu woli społecznej na reprezentanta

Wczujmy się na chwilę w rolę reprezentanta. Pretendujemy do roli przedstawiciela swojej społeczności. Poziom naszej wrażliwości bardzo się  zmienia w różnych fazach cyklu. Rośnie nasłuch woli naszej społeczności, gdy wybory się zbliżają – to materiał naszych wyborczych programów. Przed ogłoszeniem ciszy wyborczej słuchamy najuważniej, aby zrozumieć potrzeby społeczności, by jak najdokładniej sformułować ofertę ubraną w wyborcze obietnice. Po ogłoszeniu wyników, napięcie spada. Płynie jeszcze na w fali wyborczych programów napędzanych siłą determinacji do zdobycia głosów, ale generalnie, jeśli nie mamy ponadprzeciętnej samodyscypliny to trochę się rozleniwiamy. Najniższy poziom zainteresowania opiniami wyborców osiągamy mniej więcej w połowie kadencji. Najdalej wtedy zarówno od ostatnich wyborów, jak i do następnych, w których będą nas znowu oceniać.

Natura ludzka a system przedstawicielski

I nie powinno nas to dziwić. To bardzo ludzkie. Słuchamy bardziej i pracujemy ciężej, gdy zależy od tego nasz byt. Znajomość ludzkich namiętności leży u podstaw systemów oddolnych. Demokraci na przestrzeni dziejów zdają sobie sprawę z czynnika ludzkiego i celowo wprzęgli nasze wady i zalety w system polityczny. Szukali optymalnego ustawienia, który w sposób organiczny odświeżałby w wyborczych cyklach bliskość między społeczeństwem, a ich reprezentantami. Cel był i jest bardzo praktyczny i został zbudowany na doświadczeniach historycznych. Owa bliskość miała dwa cele. Po pierwsze ma neutralizować stale istniejące ryzyko rewolucji wynikających z niezadowolenia społecznego. Po drugie ma niwelować ryzyko wojen wszczynanych przez odgórnie zarządzających despotów.

Partycypacja na za długie kadencje

A zatem odziedziczyliśmy takie, a nie inne długości kadencji. Systemy, w których żyjemy dziś pochodzą z czasów, w których materiał do oceny pracy reprezentantów nie napływał tak szybko, jak jest to dzisiaj. Obniżone zaangażowania polityków w okresie powyborczym jest faktem. I wiedząc o tym zjawisku, część świadomych obywateli pyta: “W imię czego mam czekać 4 lata na następne wybory, jeśli widzę, że już po roku mój reprezentant stracił zapał i nie za bardzo chce mu się dalej pracować?” Żyjemy tu i teraz. Chcemy się zaangażować w większym zakresie niż tylko raz na 5 lat przy urnach wyborczych. Skoro nie możemy zmienić systemu, to chociaż chcemy mieć swoje kanały dostępu i narzędzia uczestnictwa w kształtowaniu rzeczy wspólnych.

Autor: Artur Kacprzak

Środki unijne, które popłynęły kilka lat temu na działania rewitalizacyjne, bardzo ucieszyły miasta i gminy. Wiele niedofinansowanych miejscowości mogło wreszcie poprawić swój wygląd, głównie w centrum, na przykład zmienić centralny plac. Tak, dzisiaj z perspektywy lat, rewitalizacje (chociaż zrobiono dużo innych bardzo wartościowych rzeczy) kojarzą się głównie z betonozą i zmianą zielonych skwerów w betonowe rynki.

To smutny przykład, z którego wyciągnięto już wnioski. Lokalne podtopienia, wyspy ciepła, miejscowe wyludnienie… Przykład rewitalizacji centrum Poznania pokazuje jak bardzo niezamierzenie może zmienić się charakter całej ulicy czy nawet kwartału miasta. Depopulacja i zmiana przeznaczenia obszarów w miastach, spowodowały utratę znaczenia centrów miast, a infrastrukturalne procesy rewitalizacyjne zamiast odwrócić ten proces, pogłębiały go. Place miały być wizytówką miasta, elementem tożsamości, a są głosem niezadowolenia wśród mieszkańców i turystów. Teraz w nowej perspektywie unijnej popłyną środki finansowe na odbetonowanie (tych) powierzchni. Niektóre z miast już zaczęły odwracać ten proces, ale czy aby na pewno tym razem zakończy się to sukcesem?

Zanim zacznie się proces rewitalizacji, należy odpowiedzieć na pytanie: Po co i dla kogo ta rewitalizacja?

Powodów jest wiele: takie postępowanie wynika z lokalnego lub gminnego programu rewitalizacji (LPR) lub (GPR), ale ostateczny kształt wynika z mody/trendów, chęci bycia oryginalnym, pochwalenia się projektem, odcięcia się od starego… to są te złe powody.
Dobrą odpowiedzią jest: dla mieszkańców. To ich przestrzeń do życia.
Rewitalizacja to nie tylko nowa infrastruktura i remont miasta. Zbyt rzadko rewitalizacja jest postrzegana jako kompleksowy długotrwały proces miejski, przez co punktowe inwestycje budzą chaos i dysproporcje w tkance miasta, przynosząc często rezultaty inne od oczekiwanych. Należy spojrzeć w strukturę miasta daleko w przyszłość, bo efekt rewitalizacji nie zaspokoi obecnych potrzeb, ale te, które pojawią się za kilka/-naście lat. Dlatego potrzebna jest głęboka diagnoza społeczna i bardzo intensywny udział mieszkańców w procesie zmiany miasta. Ambitne projekty często rozbudzają wielkie nadzieje i oczekiwania, ale czy są one rzeczywiście odpowiedzią na potrzeby mieszkańców?

Raport o stanie miast opublikowany przez Instytut Rozwoju Miast i Regionów przedstawia wnioski z kilkunastu lat rewitalizacji w podobny sposób. Czynniki sukcesu rewitalizacji wg raportu IRMiR to:
– Maksymalne wykorzystanie lokalnych potencjałów i umiejętność znalezienia partnerów;
– Zaangażowanie nie tylko samorządu, ale organizacji pozarządowych, przedsiębiorstw, wspólnot mieszkaniowych i innych uczestników (TBS);
– Konieczność odejścia od prostych działań remontowych na rzecz zintegrowanych projektów angażujących różnorodne podmioty;
– Konieczność wsparcia kapitału społecznego w celu budowania wspólnego podejścia mieszkańców do odnowy zamieszkiwanej przez nich przestrzeni (partycypacyjne projektowanie);
– Dążenie do równoważenia działań związanych z turystyfikacją i poprawą jakości życia dotychczasowych mieszkańców;
– Sprawne planowanie przestrzenne;
– Konsekwentna, długofalowa polityka gminy w zakresie rewitalizacji (konieczność związania się z rewitalizacją w dłuższej perspektywie w celu osiągnięcia efektów społeczno-gospodarczych;
– Dywersyfikacja źródeł finansowania (nie tylko RPO).

Ustawa o rewitalizacji z 2015 roku reguluje już w pewien sposób procesy rewitalizacji i zaawansowaną partycypację społeczną wskazuje jako czynnik konieczny w całym procesie rewitalizacji. Każda gmina jednak wie, że niełatwo aktywnie zaangażować interesariuszy w udział w konsultacjach, dlatego warto zwrócić się o pomoc do podmiotów w tym wyspecjalizowanych, takich jak Fundacja SocLab lub też innych specjalistów.

Czy warto działać prewencyjnie i pochylić się nad solidną partycypacją i diagnozą społeczną? Każde miasto musi samo odpowiedzieć na to pytanie, bo przykłady z nieudanych rewitalizacji, gdzie konsultacje były symboliczne, można mnożyć w całej Polsce. Moim zdaniem czym bardziej zaangażujemy mieszkańców do wspólnego kreowania przestrzeni naszego wspólnego życia, tym większa szansa na sukces rewitalizacyjny i społeczny w mieście.

Więcej o wnioskach z procesów rewitalizacji pod linkiem:
https://irmir.pl/publisher/raport-o-stanie-polskich-miast-rewitalizacja/

Opracowała: Monika Pietkiel