Rok 1919. Białystok znów staje się miastem w niepodległej Rzeczpospolitej. Jest
niezwykle zróżnicowany: połowa mieszkańców to Żydzi, druga najliczniejsza
grupa to Polacy. Patrząc z perspektywy religii, obok siebie mieszkają katolicy,
protestanci, prawosławni i wyznawcy judaizmu. Od początku okresu międzywojennego
jest związanych z tym sporo napięć, sporów, ale są również przestrzenie współpracy
i dbania o dobro wszystkich białostoczan, jak często pisano w tym czasie „bez
względu na narodowość i religię”.
Żydowska społeczność Białegostoku jest również wewnętrznie bardzo różnorodna.
Początek XX wieku to dla Żydów czas tworzenia się nowoczesnej idei narodowej, powiązanej z pragnieniem powrotu do Ziemi Obiecanej, do Palestyny. Ruch ten nazywa się
syjonizmem i jest bardzo mocno obecny w niemal 100-tysięcznym Białymstoku. Kolejną
ideologią, rozpalającą zwłaszcza młode umysły, jest socjalizm. W przypadku Żydów ma
on różne oblicza. Wiąże się z partiami Bund oraz Poalej-Syjon Lewicą. Widoczne są również najbardziej radykalne ruchy społeczne w tamtych czasach: komunizm i anarchizm.
Wszystkie te nowe idee polityczne są dla Żydów bardzo atrakcyjne, ponieważ obiecują
świat bez nierówności społecznych i wykluczenia ze względu na pochodzenie. Świat bez
pogromów, prześladowań i biedy. W Białymstoku idee te są popularne, bowiem w tym
czasie w mieście rozwija się przemysł, rośnie liczba robotników. To tu jeszcze pod koniec
XIX wieku wybuchają w fabrykach pierwsze strajki w Cesarstwie Rosyjskim.
Część Żydów pozostaje oczywiście religijna, chodzi do synagog, przestrzega tradycyjnych
zwyczajów związanych z judaizmem. W mieście działa ponad 100 synagog i mniejszych
domów modlitwy. W dzielnicy żydowskiej słychać najczęściej jidysz i rosyjski.
Z czasem można usłyszeć również hebrajski – w Białymstoku młodzi Żydzi szykują się do
wyjazdu do Palestyny, ucząc się pracy na roli i nowego języka. Powstają pierwsze białostockie kibuce przygotowujące młodych do wyjazdu. Część inteligencji i klasy średniej
asymiluje się z polską kulturą i mówi na co dzień po polsku.
Okres międzywojenny to czas dużych zmian, szukania nowej tożsamości żydowskiej
przez młode pokolenia, to czas sporów i kształtowania się różnic światopoglądowych.
Ma to odzwierciedlenie w organizacjach, które działają w Białymstoku, zwłaszcza po 1919
roku (choć część z nich powstała jeszcze w czasie zaborów): stowarzyszeniach, związkach
zawodowych, klubach sportowych, organizacjach młodzieżowych i charytatywnych.
Wyraźnie widoczne są ogólnopolskie młodzieżowe organizacje syjonistyczne,
takie jak Ha-Szomer ha-Cair – to one będą później współtworzyć struktury oporu w białostockim getcie. Istnieją również organizacje pomocowe o długim stażu sięgającym
jeszcze XIX wieku, takie jak Linas Ha-Cedek, które utworzyło pierwsze pogotowie ratunkowe w naszym mieście.

Ta energia, połączona z tradycją działań pomocowych, charytatywnych – od wieków istniejących w żydowskiej diasporze – dała nam w Białymstoku niezwykłą energię społeczną. Do tego dochodziło wsparcie ze strony „Bialystokersów”, czyli białostockich
Żydów, którzy wyemigrowali przede wszystkim do Stanów Zjednoczonych i przez cały
okres międzywojenny bardzo aktywnie wspierali swoje rodzinne miasto i jego mieszkańców, a po wojnie tworzyli ośrodki pamięci o żydowskim Białymstoku, pisząc o nim wspomnienia, wydając publikacje. Białystok dzięki ogromnej woli działania, tworzenia i współpracy, po zakończeniu I wojny światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości tętnił odradzającym się życiem.  Nasze miasto budowali również oddani swoim ideom społecznicy i społeczniczki. Większość z nich zginęła, bestialsko zamordowana przez niemieckiego okupanta. Chcemy, by pamięć tej aktywności była częścią naszego lokalnego dziedzictwa i aby ta energia była dla nas inspiracją do dalszych działań społecznych.
Zapraszamy do poznania historii żydowskich organizacji i ich działań.
Białystok bez nich byłby zupełnie inny!

Tą wystawą chcemy im podziękować za współtworzenie naszego miasta.