Czy da się angażować obywateli w ogólnokrajowy proces planowania i wydatkowania środków publicznych, będący swojego rodzaju krajowym budżetem obywatelskim? Rząd Brazylii podjął się tego wyzwania.
Nowa administracja Luiza Inácio Luli da Silvy uważa, że istnieje potrzeba większej demokracji, by przywrócić zaufanie ludzi do politycznych mechanizmów, dlatego dąży do poszerzenia i pogłębienia aktywnego uczestnictwa obywateli w procesach decyzyjnych. Właśnie wprowadzono jedną z kluczowych inicjatyw tego rządu – Partycypacyjny Plan Wieloletni (PPA Participativo). PPA wyznacza cele i kierunki dla Brazylii na najbliższe cztery lata.
11 maja władze centralne zorganizowały pierwsze spotkanie plenarne PPA Participativo, zjazd otwarty dla wszystkich obywateli, ruchów społecznych i organizacji społeczeństwa obywatelskiego. Uczestnicy spotkań plenarnych mogli dyskutować nad propozycjami i omawiać publiczne polityki rządu. W ciągu trzech miesięcy (od maja do czerwca) urzędnicy rządowi podróżowali do stolic 26 stanów kraju i dystryktu federalnego (siedziby rządu Brazylii), aby wysłuchać opinii ludzi oraz poznać ich priorytety. Ci, którzy chcieli, mogli także przesyłać swoje propozycje poprzez platformę cyfrową (Decidim, dostępną wyłącznie dla osób w Brazylii) lub Forum Interconselhos, które skupia różne rady i organizacje społeczeństwa obywatelskiego.
PPA stanowi główny instrument planowania dla wszystkich poziomów władzy w Brazylii (federalnej, stanowej i lokalnej) i definiuje wytyczne, cele, w tym priorytety, główne projekty, alokowane zasoby i wskaźniki służące do oceny sukcesu. Plan jest tworzony w pierwszym roku kadencji każdego czteroletniego rządu. To na PPA opierają się roczne wytyczne budżetowe i prawodawstwo. Tym samym PPA stanowi punkt wyjścia dla narodowego programu budżetu partycypacyjnego.
Jak wygląda proces?
Harmonogram spotkań plenarnych stanowych dostępny jest na stronie internetowej PPA, gdzie można się również zarejestrować. Jak do tej pory zorganizowano jedenaście zjazdów plenarnych w jedenastu stanach, w których wzięło udział ponad 18 000 reprezentantów społeczeństwa.
Oprócz spotkań plenarnych ważnym obszarem jest Forum Interconselhos. Przez to forum przedstawiciele rad ds. polityki publicznej i organizacji społeczeństwa obywatelskiego wspierają przygotowanie i monitorowanie PPA. Rady te powstały w latach 90. jako organy doradcze w obszarach takich jak zdrowie, edukacja czy rozwój miejski. W 2011 roku rząd federalny stworzył Forum Interconselhos, umożliwiające radnym wspólną debatę nad politykami publicznymi. Rolą Forum jest przedstawienie proponowanych priorytetów projektów na lata 2024-2027 przygotowanych w oparciu o sugestie zebrane od obywateli.
Cyfrowa partycypacja stanowi trzecią i być może najważniejszą innowację tego nowego procesu pod przewodnictwem Luli. Dzięki platformie cyfrowej obywatele mogą przekazywać swoje propozycje do PPA, głosować na trzy propozycje zaproponowane przez innych mieszkańców oraz wskazywać trzy priorytety programów przedstawionych przez rząd. Propozycje, które zdobędą najwięcej głosów, będą poddane dalszej analizie. Do tej pory mieszkańcy przesłali ponad 2000 propozycji, a dla różnych programów rządowych oddano ponad 157 500 głosów.
Jakie są wyzwania?
Choć proces jest innowacyjny, wiąże się z wieloma wyzwaniami. Jednym z nich jest konieczność szybkiego przygotowania PPA przez wykonawczy organ w ciągu zaledwie kilku miesięcy, aby można było je przedstawić legislaturze 31 sierpnia. W sytuacji takiego pośpiechu, uczestnictwo może być ograniczone. Niemniej jednak nie jest to niemożliwe, gdyż wiele stanów i gmin już przeprowadziło procesy. Nadal istnieje jednak napięcie między technokratycznym podejściem federalnej biurokracji a rzeczywistym wprowadzeniem mechanizmów partycypacyjnych. Konieczne będzie zbadanie, jak głęboko obywatele uczestniczą w procesie i w jaki sposób ich wkład zostanie uwzględniony w finalnym planie przedstawionym Kongresowi.
Innym wyzwaniem jest reprezentatywność uczestnictwa. Spotkania plenarne odbywają się tylko w stolicach stanów, a platforma internetowa może wykluczyć osoby, które nie mają dostępu do internetu lub odpowiednich urządzeń, bądź nie są zaznajomione z pracą w środowisku cyfrowym. Jak dotąd nie wdrożono żadnych strategii rządowych mających na celu przeciwdziałanie tym wyzwaniom. W końcowym rozrachunku dane dotyczące uczestników ukażą, które grupy zostały wyłączone z procesu, a co za tym idzie, z możliwości zgłaszania i priorytetyzowania projektów na kolejne cztery lata.
Jak każdy nowy proces, PPA Participativo wymaga ciągłego monitorowania i oceny jego efektów. Pomimo tych trudności, stanowi on jednak kluczowy krok w realizacji obietnicy wyborczej złożonej przez prezydenta Lulę, który dąży do wprowadzenia po raz pierwszy na poziomie narodowym budżetu opartego na partycypacji obywateli.
Materiały źródłowe
https://www.peoplepowered.org/news-content/brazil-national-participatory-planning
https://brasilparticipativo.presidencia.gov.br/
https://www.gov.br/planalto/pt-br/acompanhe-o-planalto/noticias/2023/04/lula-ppa-participativo-e-extensao-do-governo-que-chega-aonde-o-povo-esta
Oprac. Agnieszka Maszkowska
