Szkolny budżet partycypacyjny jako narzędzie edukacji obywatelskiej

Szkolne budżety partycypacyjne to innowacyjne podejście do zarządzania finansami w szkołach, które daje uczniom możliwość aktywnego uczestnictwa w decyzjach dotyczących wydatków szkolnych. To nie tylko narzędzie do alokacji środków, ale również instrument rozwijający kompetencje społeczne i obywatelskie młodzieży. W tym artykule przyjrzymy się, czym są szkolne budżety partycypacyjne, jakie korzyści niosą dla młodzieży i w jaki sposób wspierają rozwijanie kompetencji społecznych i obywatelskich.

Czym są szkolne budżety partycypacyjne?

Szkolne budżety partycypacyjne to proces, w którym uczniowie, nauczyciele i personel szkolny wspólnie decydują, jakie projekty lub inicjatywy mają zostać sfinansowane ze środków dostępnych w budżecie szkolnym. Jest to forma demokratycznego zarządzania, która umożliwia młodzieży uczestniczenie w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących swojej szkoły.

Proces ten zazwyczaj obejmuje kilka kroków. Po pierwsze, określa się dostępne środki w budżecie szkolnym. Polskie doświadczenia pokazują, że do najczęstszych sposobów finansowania SBP należą: środki pozyskane przez współpracujące ze szkołami organizacje pozarządowe z projektów, środki samorządowe z budżetu gminy, pieniądze od Rady Rodziców, środki pozyskane przez uczniów z  innych źródeł (zbiórki, sponsorzy).

Następnie uczniowie i nauczyciele wspólnie generują pomysły na projekty lub inicjatywy, które mogłyby być sfinansowane. Po zebraniu propozycji odbywa się głosowanie, w wyniku którego wybierane są te, które otrzymają wsparcie finansowe. Ostatecznie wybrane projekty są realizowane przez młodzież, przy wsparciu nauczycieli i personelu szkolnego.

Szkolne budżety w Polsce

W Polsce, szkolne budżety partycypacyjne nadal nie są powszechnie stosowane. Nie mają one określonych ram prawnych, co sprawia, że różne podmioty wdrażają je na inny sposób. Źródło tych działań również jest różnorodne, począwszy od inicjatyw uczniów i rad rodziców, poprzez projektowe działania organizacji pozarządowych, aż po budżety szkolne, które są ogłaszane i zarządzane przez samorządy. Ze względu na tę różnorodność, trudno jest dokładnie określić liczbę tego rodzaju inicjatyw. Niemniej jednak zauważalny jest wzrost liczby gmin, które wprowadzają budżety szkolne na skalę całego miasta. Przykładem są miasta takie jak Mrągowo, Lublin, Tychy czy Kraków, które opierając się na swoich własnych doświadczeniach z miejskimi budżetami, tworzą odrębne przepisy dotyczące młodzieżowych/szkolnych budżetów. 

Organizacje społeczne zajmujące się tematyką partycypacji również wspierają rozwój szkolnych budżetów w Polsce. W Polsce, gdzie ta forma zarządzania finansami w szkołach nadal stanowi nowość, fundacje takie jak Fundacja SocLab, podejmują wyzwanie i starają się udzielać wsparcia coraz większej liczbie nowych szkół i miejscowości. Łącznie od 2019 roku wsparła ich wdrożenie w 33 szkołach. 25 września Fundacja organizuje III Forum Edukacji Obywatelskiej, które służy podsumowaniu SBP w roku szkolnym 2022/2023, do udziału w którym zaprasza wszystkich zainteresowanych tą formą edukacji obywatelskiej.

Jakie są korzyści z wdrażania szkolnych budżetów partycypacyjnych dla młodzieży?

• Rozwijanie kompetencji demokratycznych: Szkolne budżety partycypacyjne uczą młodzież, jak działa demokracja w praktyce. Uczestnicząc w głosowaniach i debatach, uczniowie poznają zasady podejmowania wspólnych decyzji oraz znaczenie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym.
• Rozwijanie umiejętności finansowych: Proces planowania budżetu wymaga od uczniów analizy finansowej i podejmowania mądrych decyzji finansowych. Uczą się, jak alokować środki i zarządzać nimi w sposób efektywny.
• Wzmacnianie poczucia odpowiedzialności: Kiedy uczniowie biorą udział w decyzjach dotyczących finansów szkolnych, czują większą odpowiedzialność za swoją szkołę. To może przekładać się na bardziej zaangażowane i odpowiedzialne zachowanie.
• Kształtowanie umiejętności komunikacyjnych: Budżety partycypacyjne wymagają od uczniów umiejętności argumentowania i przekonywania innych do swoich pomysłów. To doskonała okazja do rozwijania umiejętności komunikacyjnych.
• Kreatywność i innowacyjność: Proces generowania pomysłów na projekty skupia się na potrzebach i pomysłach samej młodzieży. Dzięki temu szkolne budżety partycypacyjne mogą prowadzić do powstawania innowacyjnych rozwiązań i projektów.
• Wzmacnianie poczucia wspólnoty: Działania podejmowane w ramach budżetów partycypacyjnych często mają na celu poprawę warunków życia i nauki w szkole. To może wzmacniać poczucie wspólnoty wśród uczniów, nauczycieli i personelu szkolnego.

W jaki sposób szkolne budżety partycypacyjne wzmacniają kompetencje społeczne i obywatelskie?

Szkolne budżety partycypacyjne mają ogromny potencjał do wzmacniania kompetencji społecznych i obywatelskich młodzieży. Oto kilka sposobów, w jaki sposób to się dzieje:

• Rozwijanie umiejętności współpracy: Uczniowie uczą się współpracować z innymi w procesie planowania i realizacji projektów. To rozwija umiejętność pracy w zespole i rozwiązywania konfliktów.
• Rozwijanie umiejętności argumentacji: Uczestnictwo w debatach i argumentowanie własnych stanowisk to ważna część procesu budżetów partycypacyjnych. To doskonałe ćwiczenie w umiejętności przekonywania innych do własnych pomysłów.
• Kształtowanie poczucia wpływu: Uczestnictwo w procesie demokratycznego zarządzania szkołą przekonuje młodzież, że są aktywnymi obywatelami, którzy mogą aktywnie wpływać na kształtowanie swojego otoczenia.
• Rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów społecznych: Projekty finansowane w ramach budżetów partycypacyjnych często skupiają się na rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych w szkole. To uczy młodzież, jak identyfikować i rozwiązywać problemy w swoim otoczeniu.

Podsumowanie

Szkolne budżety partycypacyjne to nie tylko narzędzie do alokacji środków, ale także potężne narzędzie do rozwoju kompetencji społecznych i obywatelskich młodzieży. Dają uczniom możliwość uczestnictwa w demokratycznym procesie decyzyjnym, rozwijają umiejętności finansowe, komunikacyjne i współpracy oraz wzmacniają poczucie wpływu i odpowiedzialności. To innowacyjny sposób na kształtowanie zaangażowanych i proaktywnych obywateli przyszłości.

Autorka: Agnieszka Maszkowska