Społeczności lokalne odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu naszego życia codziennego. To w nich żyjemy, pracujemy i tworzymy relacje z innymi ludźmi. Jednym z czynników, który może znacząco wpłynąć na rozwijanie społeczności jest istnienie tzw. „trzeciego miejsca”. Jest to miejsce, które nie jest ani domem, ani miejscem pracy, ale stanowi istotny obszar życia społecznego. W tym artykule przyjrzymy się roli trzeciego miejsca na przykładzie Dąbrowy Górniczej oraz jej inspirującej inicjatywy – Fabryki Pełnej Życia.

Trzecie miejsce – co to takiego?

Trzecie miejsce to termin, który pojawił się po raz pierwszy w książce Raymonda Oldenburga „The Great Good Place” wydanej w 1989 roku. To miejsce, gdzie ludzie mogą się spotykać, rozmawiać, pracować, bawić się i integrować w luźny, nieformalny sposób. To przestrzeń, która jest dostępna dla wszystkich, niezależnie od wieku, statusu społecznego czy zainteresowań. Trzecie miejsce to istotny element budowania społeczeństwa obywatelskiego, a także demokracji partycypacyjnej. Ważne jest to, że miejsce trzecie jest dostępne i egalitarne. Wcześniej pisaliśmy na naszym blogu o bibliotece w Helsinkach jako miejscu trzecim.

Dąbrowa Górnicza – miasto różnych przestrzeni

Dąbrowa Górnicza to miasto o bogatej historii górniczej i przemysłowej. Rozwój miasta przypadł na czas budowy Huty Katowice w latach 70-tych i 80-tych XX wieku. Wtedy też do miasta przyłączono pobliskie wsie. Obecnie Dąbrowa Górnicza to 120 tys. mieszkańców, do tego jest dziesiątym co do powierzchni miastem w Polsce (189 km²). Jest to bardzo zróżnicowana miejska przestrzeń: obok dawnych osiedli górniczych, osiedli z czasów PRL, są liczne obiekty poprzemysłowe i dzielnice przypominające wciąż wiejską przeszłość. Na pewno warto również wspomnieć o monumentalnym i bardzo ciekawym Pałacu Kultury Zagłębia czy słynnym pomniku Bohaterom Czerwonych Sztandarów.

W badaniach i konsultacjach przeprowadzonych w trakcie rewitalizacji miasta mieszkańcy wskazywali brak historycznego centrum. Szansą na nowe śródmieście i jednocześnie „trzecie miejsce” była zlikwidowana w 2015 roku fabryka obrabiarek „Defum” (ostatnie przedsiębiorstwo państwowe w woj. śląskim).  Tam właśnie zaplanowano nowe centrum miasta. Do zagospodarowania było około 40 tys. m² powierzchni.

Fabryka Pełna Życia jako przykład trzeciego miejsca

Fabryka Pełna Życia to przestrzeń kreatywna, edukacyjna i rekreacyjna, która oferuje mieszkańcom Dąbrowy Górniczej różnorodne możliwości spędzenia czasu. Podobnie jak w opisywanym wcześniej przez nas przykładzie z Helsinek, miejsce to powstawało w sposób partycypacyjny, podczas licznych konsultacji społecznych i rozmów z mieszkańcami. Lokalny samorząd skorzystał m.in. z takich metod jak mobilne punkty konsultacyjne, spacery badawcze czy debaty podwórkowe. Cały proces trwał trzy lata (2016-2019). Niestety otwarcie tego miejsca zbiegło się z pandemią, co bardzo utrudniło początki działania Fabryki. Jednak teraz widać już, że to miejsce coraz bardziej tętni życiem. Co się tam dzieje? Więcej można przeczytać tutaj: https://fabrykapelnazycia.eu/wydarzenia/

1. Kultura i sztuka: „Fabryka Życia” to miejsce, w którym odbywają się wystawy, koncerty, warsztaty artystyczne i spotkania literackie. To centrum kultury, które wspiera rozwijanie zainteresowań artystycznych i kulturalnych mieszkańców.
2. Edukacja: Inicjatywa ta promuje edukację w różnych dziedzinach. Można tu uczestniczyć w warsztatach językowych, zajęciach nauki programowania czy lekcjach tańca. Fabryka Pełna Życia stawia na rozwijanie kompetencji i umiejętności lokalnej społeczności.
3. Przestrzeń do pracy: To także miejsce, w którym ludzie mogą pracować, korzystając z dostępu do kawiarni, strefy coworkingowej czy biblioteki. Dzięki temu wspiera przedsiębiorczość i rozwój zawodowy mieszkańców.
4. Integracja i aktywność fizyczna: Fabryka Pełna Życia to przestrzeń, gdzie organizowane są różnego rodzaju wydarzenia sportowe, fitness czy zajęcia jogi. To doskonałe miejsce do aktywności fizycznej i integracji. Można tutaj również zjeść: wyznaczono do tego Strefę Smaku – działa w niej 9 punktów gastronomicznych.

Wydarzenia w tym miejscu są projektowane w oparciu o 4 filary, wyodrębnione w trakcie konsultacji oraz opracowywania koncepcji zagospodarowania fabryki. Są to:

1. Fabryka. Dla Klimatu – zielone, otwarte przestrzenie, projekty typu ogród społeczny, konferencje, ekoprojekty.
2. Fabryka. Kultury i Sztuki – wydarzenia kulturalne, ekspozycje, wystawy itp.
3. Fabryka. Pełna Historii – konferencje, wystawy, spotkania tematyczne.
4. Fabryka. 3.0 – konferencje, spotkania, projekty gospodarcze (Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Zagłębiowska Izba Gospodarcza, Coop Tech Hub, GZM) itp.

Rola Fabryki Pełnej Życia w rozwoju społeczności lokalnej

To wyjątkowe trzecie miejsce w Polsce, które ma coraz większy wpływ na rozwój społeczności lokalnej. W podsumowaniu działań za 2022 roku możemy przeczytać, że przez 3 lata odbyło się w Fabryce Pełnej Życia ok. 500 różnych przedsięwzięć muzycznych, kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych i społecznych i skorzystało z tej  przestrzeni ok. 100 000 osób.

Co się dzieje w Fabryce Pełnej Życia?

1. Integracja społeczna: Fabryka Pełna Życia przyciąga mieszkańców o różnych zainteresowaniach i w różnym wieku. To miejsce, w którym ludzie mogą nawiązywać nowe relacje, wymieniać doświadczeniami i integrować się. Odbywają się tam pikniki sąsiedzkie, młodzi przychodzą pograć w koszykówkę czy zrobić sesję zdjęciową.
2. Wspieranie rozwoju kultury i sztuki: Poprzez organizację wydarzeń kulturalnych i artystycznych, Fabryka Pełna Życia pomaga w rozwijaniu lokalnej sceny artystycznej i kulturalnej, co przyciąga zarówno mieszkańców, jak i turystów.
3. Rozwój edukacji i umiejętności: To miejsce, gdzie mieszkańcy mogą ciągle się rozwijać, zdobywać nowe umiejętności i wiedzę. Wspiera rozwijanie kompetencji, które są ważne na rynku pracy. Odbywają się tutaj liczne zajęcia – od jogi do lekcji pszczelarstwa.
4. Wspieranie przedsiębiorczości: Dla lokalnych przedsiębiorców i freelancerów Fabryka Pełna Życia stanowi miejsce do pracy i wymiany pomysłów. To także doskonała przestrzeń do organizowania spotkań biznesowych, konferencji.

Organizacje pozarządowe w Fabryce Pełnej Życia

Jest to również miejsce, w którym organizacje pozarządowe realizują przyznane mikrogranty na działania aktywizujące mieszkańców. Kilka przykładów z 2022 roku:

• Fabryka Pełna Pszczół: rodzinne warsztaty pszczelarskie zorganizowane przez Pasieki Centrum Inicjatyw Społecznych w Gliwicach w miejskiej pasiece w Fabryce Pełnej Życia. Podczas spotkań można było m.in. zajrzeć do prawdziwego ula z pszczołami, spróbować miodu, a także dowiedzieć się wielu ciekawostek ze świata pszczół.
• Sztuka Tolerancji: wydarzenie przygotowane przez Fundację Fabryka Kulturalna było połączeniem dyskusji z tworzeniem na żywo, a wspólne malowanie – live painting – odbyło się z Kaliną Bańką-Kulką, laureatką kilkunastu konkursów krajowych i międzynarodowych z zakresu szkła, designu i malarstwa.
• Design na Warsztacie: spotkania z pisarką Katarzyna Jasiołek – autorką artykułów i książek o polskim wzornictwie. Wydarzenie przygotowała Fundacja Fabryka Kulturalna.
• Piknik Rodzinny: Ognisko Edukacji Domowej zorganizowało wydarzenie dedykowane rodzinom z dziećmi, w trakcie którego przygotowano wiele animacji, gier i zabaw, tańców, pokazów i warsztatów. Część edukacyjna poświęcona była spotkaniom z dietetykiem, fizjoterapeutą i doradcami zdrowotnymi.
• Dąbrowskie Dni Fantastyki: cykliczne wydarzenie poświęcone literaturze, kinematografii, grom oraz wszystkim innym co łączy się z tematyką science fiction i fantasy, a organizowana przez Stowarzyszenie Fantastyki Militarnej z Dąbrowy Górniczej.

Co dalej?

Kiedy zapytałam prezesa zarządu Fabryki Pełnej Życia Wojciecha Czyżewskiego o największe wyzwania, odpowiedział mi: Można odpowiedzieć krótko: Każdy dzień jest wyzwaniem. Zmienne okoliczności zewnętrzne w tym polityczne, społeczno-gospodarcze, oczekiwania mieszkańców, przeciągający się latami brak środków EU, trudności z bieżącym finasowaniem spółki, powodują konieczność nieustannego, elastycznego modyfikowania projektu Fabryka Pełna Życia. Nie jest więc to proste wyzwanie, zwłaszcza, że Fabryka rozpoczęła swoją działalność w czasach pandemii… Ale pomyślmy ile jest takich pustostanów, zaniedbanych kamienic czy dawnych fabryk w naszych miastach? Wciąż bardzo dużo… Wciąż również brakuje miejsc, które byłyby otwarte, włączające i dające szanse dla mieszkańców na niezobowiązujące i niekomercyjne spotkanie się ze sobą.

Można więc życzyć każdemu samorządowi takiej wizji przemiany społecznej i architektonicznej zaniedbanych przestrzeni jak zrobiono to w Dąbrowie Górniczej. W Polsce bardzo potrzebujemy inwestycji w ludzi, w budowanie więzi społecznych i silnych lokalnych tożsamości. I choć takie inwestycje nie dają natychmiastowych efektów, z pewnością budują silniejsze i spójniejsze lokalne społeczności w naszych miastach. A to jest inwestycja, która zawsze się opłaca.

 

Autorka: Katarzyna Sztop-Rutkowska

Bardzo dziękuję za informacje, zdjęcia i podzielenie się materiałami Wojciechowi Czyżewskiemu, prezesowi zarządu Fabryki Pełnej Życia sp. z o.o.

Autor zdjęć: Radosław Kaźmierczak, Fabryka Pełna Życia.